Besorja e Kalkidonës

nga Gerard Wasick, 2018

Origjina dhe historia e saj

Besorja e Kalkidonës u formësua në Këshillin IV Ekumenik, të mbajtur në Kalkidonë, në vitin 451 pas K. Kalkidona ishte një qendër e hershme e krishterimit në Azinë e Vogël (Turqia e sotme). Mbi të gjitha, dimë se ky këshill e njohu Besoren e Nikesë-Konstandinopojës.

I njëjti Këshill hartoi Besoren e Kalkidonës në mes të kundërshtive midis kishave të Perëndimit dhe të Lindjes, lidhur me kuptimin e mishërimit, të ndikimit kishtar të perandorit bizantin dhe epërsinë e papës së Romës.

Më e rëndësishmja është që ky këshill sheshoi kundërshtitë lidhur me Personin dhe natyrën e Zotit Jezus Krisht dhe rrënjosi qartësisht të vërtetat e unitetit të Personit hyjnor, si dhe lidhjen dhe dallimin e natyrës hyjnore dhe njerëzore të Krishtit.

Kjo besore veçanërisht theksonte dy natyra të dallueshme të Krishtit (atë hyjnore dhe atë njerëzore) kundër mësimeve të tre teologëve të ndryshëm: Eutukut, Apolinarit dhe Nestorit. Sipas qëndrimit të Eutukut, Krishti kishte vetëm një natyrë, një ndërthurje midis njerëzores dhe hyjnores. Eutukianizmi njihet gjithashtu për njënatyrshmërinë (monofizitizmin), nga greqishtja monos (një) dhe physis (natyrë), që i ngatërron të dyja: natyrën e vërtetë njerëzore të Krishtit dhe Hyjninë e Tij të vërtetë. Ai mohon dualitetin dhe dallueshmërinë e natyrës hyjnore dhe njerëzore tek Krishti. Apolinariusi mendonte se Krishti kishte një natyrë njerëzore të paplotë; ai i qëndronte mendimit se Krishti kishte trup njerëzor dhe shpirt hyjnor, në vend të një shpirti njerëzor. Nestori mësonte se Krishti ekzistonte në dy persona: një person njerëzor i dallueshëm dhe një person hyjnor i dallueshëm. Pra, nestorianizmi e mohonte unitetin e Personit Hyjnor tek Krishti. Nestorianizmi u përjashtuar nga Këshilli i Efesit (449 pas K.).

Si përgjigje ndaj këtyre pikëpamjeve heretike, Këshilli i Kalkidonës themeloi pikëpamjen ortodokse se Krishti ka dy natyra (njerëzoren dhe hyjnoren), të cilat “qëndrojnë së bashku në një person dhe një hipostazë [substancë]”. Përkufizimi formal i “dy natyrave” tek Krishti kuptohej nga kritikët e këshillit në atë kohë dhe kuptohet nga shumë historianë dhe teologë sot, që rreshtohen me kristologjinë e teologëve të Antiokisë dhe distancohen nga mësimet e Kirilit të Aleksandrisë, i cili gjithmonë këmbëngulte se Krishti ishte “një”. Gjithsesi, një analizë bashkëkohore e burimeve të Besores dhe leximi i procedurës së zhvillimit të saj (së fundmi është përkthyer në anglisht) tregojnë se peshkopët e Kalkidonës e konsideronin Cirilin autoritetin më të lartë dhe madje vetë shprehja e “dy natyrave” rrjedh prej tij.

Teksti i saj

Dy frazat meritojnë vëmendje. Së pari, thelbi i Besores është formuar nga fraza e famshme që shpreh unitetin e dy natyrave të Krishtit dhe lidhjen midis tyre: të pangatërrueshme dhe të pandryshueshme, të pashkëputshme dhe të pandashme. Grupi i parë i fjalëve refuzon Eutukun, grupi i dytë kundërshton Nestorin, ndërsa termat “të pandashme dhe të pashkëputshme” dënojnë apolloniarizmin. Vini re se të katërta fjalët janë në mohore; me këtë, Këshilli tregon se misteri i unitetit hyjnor-njerëzor në Personin e Krishtit qëndron përtej të kuptuarit njerëzor. Kjo është një mënyrë e përkorë e adhurimit të mrekullisë së Birit të Perëndisë që u bë mish: “Dhe pa pasur asnjë dyshim, i madh është misteri i mëshirës: Perëndia u shfaq në mish.” (1 Tim. 3:16).

Me këto katër terma, Këshilli ka një kuptim të veçantë në mendje.

Të papërzieshme (pa përzierje) ka parasysh të vërtetën se natyra hyjnore dhe njerëzore e Krishtit nuk përzihen apo ngatërrohen së bashku, që të bëhen si një lloj i tretë i qenies, pra as hyjnore, as njerëzore. Krishti ka dy natyra, jo një.

Të pandryshueshme (pa ndryshim) tregon se as natyra hyjnore, as natyra njerëzore, nuk ndryshuan thelbësisht në asnjë mënyrë nga bashkimi i dy natyrave në Personin e Birit të Perëndisë. Biri është Perëndi, i përjetshëm, i pakufizuar dhe i plotfuqishëm për sa i përket natyrës hyjnore. Bashkimi i Birit me natyrën njerëzore, që ndodhi kur Ai mori mbi Vete formën e një shërbëtori dhe u bë njeri (Fil. 2:7), nuk solli një ndryshim në thelbin apo natyrën hyjnore të Tij. Po kështu, natyra njerëzore, nga momenti që u mor nga Biri i Perëndisë, qëndroi një natyrë e vërtetë njerëzore, e cila ka një fund dhe kufizim si çdo krijesë.

E pashkëputshme (pa shkëputje) kuptohet e vërteta se çdo natyrë e Krishtit është e plotë, pa qenë e ndarë në pjesë. Prandaj, Biri i Perëndisë nuk mori një natyrë njerëzore të pjesshme, që do të thotë një trup njerëzor pa mendje, zemër, vullnet apo një shpirt të vërtetë njerëzor.

E pandashme (pa ndarje) do të thotë se, ndërsa hyjnorja nuk u bë njerëzore dhe as njerëzorja nuk u bë hyjnore, për shkak të unitetit të Personit të Tij, kishte një lidhje të brendshme ndërmjet dy natyrave, e cila ishte e qëndrueshme dhe e vazhdueshme në Jezu Krishtin. Me këtë lidhje të pandashme, Jezus Krishti është zbulesa dhe shfaqja e përsosur e emrit të Perëndisë dhe e lavdisë së Tij, si Perëndia i shpëtimit tonë (Gjo. 17:4–7).

Së dyti, Besorja përdor termin “Hyjlindëse” në lidhje me virgjëreshën Mari. Në këtë besore, kjo shprehje kufizohet drejtpërdrejt te natyra njerëzore e Krishtit, siç duket edhe në frazën e plotë: “për ne dhe për shpëtimin tonë, u lind nga virgjëresha Mari, Hyjlindëse”. Besorja nuk na mëson se Maria është nëna e natyrës hyjnore. Besorja madje shprehet në mënyrë të qartë për Birin se “i lindur përpara gjithë epokave nga Ati sipas natyrës hyjnore”. Marisë, prej së cilës Shpëtimtari lindi në mish, i atribuohet vetëm natyra njerëzore e Birit të Perëndisë. Ky term ka një qëllim të veçantë në besore. Përkundrejt gabimit të Nestorit, i cili mësonte për dy persona të dallueshëm, një njerëzor e një hyjnor, Këshilli mbante qëndrimin se Ai që u lind nga Maria është vërtet Biri i Perëndisë i bashkuar natyrës njerëzore. Maria, pra, mbajti në barkun e saj Birin e Perëndisë, i Cili, pra, iu bashkua natyrës njerëzore dhe, në këtë kuptim, ajo mund të quhet Hyjlindëse, kur lindi Birin e saj të parë sipas mishit dhe e vendosi atë në një grazhd (Lu. 2:7).

Përdorimi dhe rëndësia e saj

Këshilli i Kalkidonës u përpoq të vendoste një arsye të përbashkët midis monofizitizmit dhe ortodoksisë, por kjo nuk funksionoi. Në kishat e Lindjes u ngritën ndasi, të cilat më pas përjashtuan njënatyrshmërinë (monofizitizmin) në shekullin VI. Ky ishte sinodi i parë që nuk u njoh nga Kishat Ortodokse të Lindjes (në Siri etj.); këto kisha mund të klasifikohen si jokalkidonase.

Rrëfimi i vendosur në Kalkidonë në lidhje me Personin dhe natyrën e Krishtit ka mbetur rrëfimi i Kishës Katolike (ose universale) që prej asaj kohe. Këshilli i Kalkidonës është i katërti nga shtatë këshillat ekumenikë të pranuar nga kishat e krishtera ortodokse lindore, katolike-romane dhe protestante.

Rëndësia e Besores së Kalkidonës është se Krishti është Perëndi i vërtetë dhe njeri i vërtetë, i bashkuar në një Person: Personin e Birit të Perëndisë në Trini. Kështu, Besorja i përgjigjet me saktësi pyetjes se kush është Jezu Krishti. Natyra e tij njerëzore dhe hyjnore nuk ngatërrohen me njëra-tjetrën, nuk ndryshojnë, shkëputen apo ndahen. Krishti gjithmonë i ka të dyja, hyjnoren nga përjetësia dhe njerëzoren nga momenti i ngjizjes së Tij. Secila prej natyrave të Tij është e plotë, prandaj Jezusi, Biri i Perëndisë, është vërtet Perëndi, vërtet njeri. Në natyrën e Tij të kufizuar njerëzore, Biri i Perëndisë ishte në gjendje ta mbante në trup dhe shpirt zemërimin e përjetshëm e të pakufizuar të Perëndisë kundër mëkatit, në mënyrë që ta çlironte popullin e Tij nga mëkati dhe të ngrihej me fuqi prej së vdekurish (Rom. 1:3, 4; Isa. 53:4, 6, 10). Natyra e tij njerëzore ishte e pamëkat, e megjithatë u dobësua nën gjykimin e Perëndisë. “Prandaj Ai duhet t’u ngjante në çdo gjë vëllezërve, që të mund të ishte i mëshirshëm e kryeprift besnik, në ato që i përkasin Perëndisë, për t’u bërë pajtim për mëkatet e popullit.” (Heb. 2:17). Me ringjalljen dhe ngritjen në qiell, Jezusi e përlëvdoi natyrën njerëzore, por ajo mbetet natyrë e vërtetë njerëzore edhe në lavdi të përjetshme.

Me këtë sugjerim, Besorja kundërshton gjithashtu nocionin modern teologjik se Jezusi ishte një qenie njerëzore që evoluoi në një lloj ndërgjegjeje prej Perëndie dhe ndjesie hyjnore, apo që u ngrit në status hyjnor nga Perëndia ose Kisha.

Edhe pse nuk ishte ky qëllimi i këshillit, përdorimi i termit “Hyjlindëse” në Besoren e Kalkidonës i ka dhënë një hov dhe rritje adhurimit të Marisë, si në Kishën Ortodokse të Lindjes, ashtu edhe në Kishën Katolike-Romane të Perëndimit. Vetëm besimi protestant iu kthye qëllimit kalkidonian origjinal.

Këshilli i Kalkidonës thekson gjithashtu se Biri i Perëndisë nuk erdhi në njeriun Jezus në momentin e pagëzimit (birësimi), as që Biri i Perëndisë e braktisi Jezusin në kryq në vuajtjet dhe vdekjen e Tij. Të dyja këto gabime e kanë turbulluar në mënyrë të përsëritur kishën e krishterë dhe janë mohim i Jezus Krishtit si Shpëtimtar i vërtetë. Këto janë pjesë e disa herezive gnostike që gjendeshin në Kishën e hershme, paraardhësit e të cilëve Gjoni i përmend te 1 e Gjoni 4:1–4. Mohimi i mishërimit të vërtetë të Birit të Perëndisë në natyrën njerëzore është, sipas 1 e Gjonit 4:3, fryma e Antikrishtit. Ky gabim i formës më të korruptuar nga sekti i nestorianëve ka gjetur vend edhe në Kuran. Kjo nuk është doktrinë e krishterë autentike.

Në të njëjtën kohë, keqinterpretimi i rolit të Marisë që mori hov qoftë në Lindje, qoftë në Perëndim, rriti ngurrimet në lidhje me shprehjen “Hyjlindëse”. Kjo është ndoshta arsyeja pse Besorja e Kalkidonës nuk është përmendur me emër në asnjë nga Tri Format e Unitetit të Kishës së Reformuar, megjithëse Rrëfimi Belg në nenin 9, aludon për të kur thotë: “Dhe kështu, sa i përket kësaj, ne me vullnet pranojmë tri besoret ekumenike, atë të apostujve, të Nikesë dhe atë athanasiane, si dhe atë që etërit tanë të hershëm vendosën në marrëveshje midis tyre.” Megjithatë, doktrina e shëndoshë e dalë nga Besorja e Kalkidonës është qartazi e trupëzuar në nenin 19 të Rrëfimit Belg të Besimit, edhe pse Besorja vetë nuk përmendet me fjalë. Kështu, Besorja e Kalkidonës përbën një pjesë shumë të rëndësishme të trashëgimisë ekumenike protestante.